Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie
Powstanie Instytutu Północnego im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie (do 2019 r. jako Ośrodek Badań Naukowym) wiąże się z rozwojem olsztyńskiego środowiska humanistycznego, u schyłku lat 50. skupionego głównie wokół Stacji Naukowej Polskiego Towarzystwa Historycznego (kontynuatorki Instytutu Mazurskiego), Muzeum Mazurskiego i Wojewódzkiego Archiwum Państwowego. Spiritus movens powołania w Olsztynie placówki naukowo-badawczej był Wojciech Wrzesiński, który swoim artykułem w „Głosie Olsztyńskim” sprowokował i zmobilizował miejscowych działaczy do zajęcia się tym tematem. 28 grudnia 1961 r. Zarząd Główny Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Pojezierze (SSKP) podjął uchwałę o powołaniu Fundacji Naukowej im. Wojciecha Kętrzyńskiego. W lutym 1963 r. zmieniono nazwę organizacji na Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, który samodzielną działalność rozpoczął w 1968 r., a jego głównym celem było inspirowanie, organizowanie i popieranie działalności naukowo-badawczej w dziedzinie nauk społecznych ze szczególnym uwzględnieniem tematyki Warmii i Mazur. Po 1989 r. dzięki staraniom ówczesnego dyrektora prof. Stanisława Achremczyka wojewoda olsztyński powołał w 1991 r. państwową jednostkę badawczo-rozwojową o nazwie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego. Od połowy 2001 r. organem nadzorującym działalność placówki jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2019 r. dotychczasowy OBN został przekształcony w instytucję kultury i przyjął nazwę Instytut Północny.
Siedzibą Instytutu jest od 1968 r. budynek Domu Polskiego, znajdujący się w Olsztynie, przy ul. Partyzantów 87. Mieści się tu również Biblioteka. Od początku swojej działalności jako stowarzyszenia instytucja gromadziła książki i czasopisma dotyczące historii ziem pruskich. Bogate zbiory biblioteczne, pośród których znajdują się starodruki (2500 jednostek), archiwalia, mapy, fotografie itp., stanowią najcenniejszy zasób ośrodka.
Instytucja zatrudnia 8 pracowników na etatach naukowych.
Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego prowadzi badania naukowe dotyczące dziejów Warmii, Mazur i Powiśla oraz współczesności tych regionów oraz krajów nadbałtyckich. W ramach ośrodka funkcjonuje kilka pracowni naukowych: Pracownia Historyczna, Centrum Badań Wschodnich, oraz Pracownia Kopernikańska.
Badania naukowe koncentrują się na następujących tematach:
- Przemiany polityczne od średniowiecza po czasy nowożytne.
- Społeczeństwo ziem pruskich.
- Migracje na ziemiach pruskich i wschodniobałtyckich.
- Dzieje samorządu ziem pruskich i Warmii i Mazur.
- Biografistyka.
- Dzieje miast, powiatów, gmin.
- Przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce północno-wschodniej po 1989 r.
- Obwód Kaliningradzki – społeczeństwo, gospodarka, kultura i nauka.
- Dziedzictwo kulturowe Warmii i Mazur.
Instytucja prowadzi ponadto działalność wydawniczą, w ramach której ukazują się publikacje książkowe, ujęte w serie, m.in. Monografie Miast i Gmin Warmii i Mazur, Rozprawy i Materiały, Biblioteka Olsztyńska. IP wspólnie z Towarzystwem Naukowym im. Wojciecha Kętrzyńskiego wydaje (od 1957 r.) kwartalnik „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” oraz realizuje, w ramach działalności edukacyjnej, wiele popularnonaukowych projektów dotyczących historii miasta i regionu, finansowanych ze środków samorządowych i ministerialnych.
